Nghệ thuật cây cảnh Bonsai Nhật Bản là một hình thức nghệ thuật độc đáo và tinh tế, kết hợp kỹ năng làm vườn với thẩm mỹ truyền thống của Nhật Bản. Bonsai không chỉ đơn thuần là trồng cây trong chậu mà còn là quá trình tạo hình, chăm sóc tỉ mỉ để tạo ra một tác phẩm nghệ thuật sống động, thu nhỏ vẻ đẹp của thiên nhiên. Mỗi cây bonsai là một thế giới thu nhỏ, phản ánh triết lý sống, sự kiên nhẫn và hòa hợp với thiên nhiên của người Nhật.
Các Phong Cách Bonsai Nhật Bản
Bonsai Nhật Bản có rất nhiều phong cách khác nhau, mỗi phong cách mang một vẻ đẹp và ý nghĩa riêng. Dưới đây là một số phong cách phổ biến:
Chokkan (直幹) – Dáng Trực
Phong cách Chokkan mô phỏng hình dáng cây mọc thẳng đứng trong tự nhiên. Thân cây thẳng, thon dần từ gốc lên ngọn, cành ngắn hơn ở phía trên, rễ tỏa đều. Chokkan thể hiện sự mạnh mẽ, kiên cường và vẻ đẹp thanh lịch.
Moyogi (模様木) – Dáng Trực Lắc
Moyogi là phong cách phổ biến, với thân cây hơi cong và nhỏ dần về phía đỉnh. Cành cây phân bố không đối xứng, tạo nên vẻ đẹp tự nhiên và duyên dáng. Moyogi thường được ví như một tam giác cân, với đường nét thanh thoát và hài hòa.
Shakan (斜幹) – Dáng Nghiêng
Phong cách Shakan thể hiện cây mọc nghiêng do tác động của gió hoặc địa hình. Thân cây nghiêng về một bên, nhưng vẫn giữ được sự cân bằng và ổn định. Shakan tượng trưng cho sự mềm mại, linh hoạt và khả năng thích nghi.
Kengai (懸崖) – Dáng Thác Đổ
Kengai mô phỏng hình dáng cây mọc trên vách đá, với thân và cành chủ yếu phát triển xuống dưới như thác nước. Phong cách này tạo ấn tượng mạnh mẽ về sự kiên cường, dẻo dai và khả năng vượt qua nghịch cảnh.
Han-Kengai (半懸崖) – Dáng Bán Thác Đổ
Han-Kengai tương tự như Kengai, nhưng thân và cành cây chỉ rủ xuống một phần, không vượt quá đáy chậu. Phong cách này thể hiện sự cân bằng giữa sự sống và thử thách.
Bunjingi (文人木) – Dáng Văn Nhân
Bunjingi là phong cách độc đáo, lấy cảm hứng từ tranh phong cảnh của các họa sĩ Trung Quốc. Thân cây mảnh mai, uốn lượn tinh tế, chỉ có một vài cành. Bunjingi thể hiện sự tinh tế, sang trọng và duyên dáng.
Hokidachi (箒立ち) – Dáng Chổi
Hokidachi có thân thẳng, tán lá xòe rộng như hình cây chổi. Phong cách này thích hợp với các loại cây rụng lá, tạo nên vẻ đẹp đơn giản và thanh lịch.
Fukinagashi (吹流し) – Dáng Gió Thổi
Fukinagashi mô phỏng hình dáng cây bị gió thổi mạnh liên tục về một hướng. Thân và cành cây đều nghiêng về một bên, tạo nên cảm giác về sự mạnh mẽ và kiên cường.
Seki-joju (石上樹) – Dáng Bám Đá
Seki-joju thể hiện cây mọc trên đá, với rễ bám chặt vào đá để sinh tồn. Phong cách này tượng trưng cho sự kiên trì, khả năng thích nghi và vẻ đẹp tự nhiên.
Yose-ue (寄せ植え) – Dáng Rừng Cây
Yose-ue là phong cách tạo hình một khu rừng thu nhỏ trong chậu. Nhiều cây được trồng cùng nhau, tạo nên một cảnh quan thiên nhiên sống động và đa dạng.
Kabudachi (株立ち) – Dáng Đa Thân
Kabudachi là phong cách có nhiều thân cây mọc từ một gốc. Phong cách này thể hiện sự đoàn kết, sức mạnh và vẻ đẹp tự nhiên.
Sokan (双幹) – Dáng Song Thân
Sokan là phong cách có hai thân cây mọc chung từ một gốc. Phong cách này thể hiện sự cân bằng và vẻ đẹp tự nhiên.
Các Loại Cây Phổ Biến trong Bonsai Nhật Bản
Nhiều loại cây có thể được sử dụng để tạo bonsai, tùy thuộc vào sở thích và điều kiện khí hậu. Dưới đây là một số loại cây phổ biến:
Thông (Pinus)
Các loại thông như thông đen Nhật Bản (Pinus thunbergii) và thông trắng Nhật Bản (Pinus parviflora) rất được ưa chuộng trong bonsai. Thông có dáng vẻ mạnh mẽ, đường nét đẹp và khả năng sống lâu.
Bách (Juniperus)
Các loại bách như bách xù (Juniperus chinensis) và bách Địa Trung Hải (Juniperus phoenicea) cũng rất phổ biến. Bách có khả năng chịu hạn tốt, dễ tạo hình và có vẻ đẹp cổ kính.
Phong (Acer)
Phong lá đỏ (Acer palmatum) là một trong những loại cây bonsai được yêu thích nhất. Lá phong có màu sắc rực rỡ vào mùa thu, tạo nên vẻ đẹp nổi bật và quyến rũ.
Đỗ Quyên (Rhododendron)
Đỗ quyên với hoa rực rỡ cũng thường được dùng làm bonsai. Đỗ quyên cần được chăm sóc cẩn thận để ra hoa đẹp và duy trì hình dáng.
Các Loại Cây Khác
Ngoài ra, còn có nhiều loại cây khác cũng được sử dụng trong bonsai, như:
Linh sam (Syzygium campanulatum)
Lộc vừng (Barringtonia acutangula)
Mai chiếu thủy (Wrightia religiosa)
Sung (Ficus carica)
Khế (Averrhoa carambola)
Dụng Cụ và Kỹ Thuật Chăm Sóc Bonsai Nhật Bản
Dụng Cụ
Để tạo hình và chăm sóc bonsai, cần có các dụng cụ chuyên dụng:
Kéo cắt cành (剪定鋏 – sentai basami)
Kéo tỉa lá (芽切鋏 – mekiri basami)
Kìm cắt cành (枝切鋏 – edakiri basami)
Kìm uốn cành (針金切 – harigane kiri)
Cưa (鋸 – nokogiri)
Đục (鑿 – nomi)
Dao (小刀 – kogatana)
Dây đồng hoặc dây nhôm để uốn cành
Chậu bonsai (盆栽鉢 – bonsai bachi)
Đất trồng (土 – tsuchi)
Kỹ Thuật Chăm Sóc
Chăm sóc bonsai đòi hỏi sự tỉ mỉ và kiên nhẫn. Dưới đây là một số kỹ thuật cơ bản:
Tưới nước: Tưới nước thường xuyên, tùy thuộc vào loại cây, kích thước chậu và điều kiện thời tiết. Kiểm tra độ ẩm của đất trước khi tưới.
Bón phân: Bón phân định kỳ trong mùa sinh trưởng để cung cấp dinh dưỡng cho cây.
Cắt tỉa: Cắt tỉa thường xuyên để duy trì hình dáng cây và loại bỏ cành, lá khô, úa.
Thay chậu: Thay chậu định kỳ để tránh tình trạng rễ bị bó và cung cấp chất dinh dưỡng mới cho cây.
Uốn cành: Sử dụng dây đồng hoặc dây nhôm để uốn cành, tạo dáng cho cây.
Phòng trừ sâu bệnh: Kiểm tra cây thường xuyên để phát hiện và xử lý sâu bệnh kịp thời.
Ánh sáng: Đảm bảo cây nhận đủ ánh sáng, tùy thuộc vào loại cây.
Đất trồng: Trộn đất trồng phù hợp với loại cây, đảm bảo thoát nước tốt và giữ ẩm.
