Lịch Sử Nhật Bản Thời Edo (1603-1868), còn được gọi là thời kỳ Tokugawa, là một giai đoạn quan trọng trong lịch sử Nhật Bản, được đánh dấu bằng sự thống trị của Mạc phủ Tokugawa và sự hưng thịnh của thành phố Edo (Tokyo ngày nay). Đây là thời kỳ của hòa bình, ổn định và phát triển văn hóa xã hội, đặt nền móng cho nhiều khía cạnh của Nhật Bản hiện đại. Mặc dù có chính sách bế quan tỏa cảng, nhưng kinh tế nội địa vẫn phát triển mạnh mẽ, các thành phố lớn trở thành trung tâm thương mại và văn hóa, và các ngành thủ công truyền thống đạt đến đỉnh cao. Tuy nhiên, đến cuối thời kỳ, những thách thức từ bên ngoài và bên trong đã dẫn đến sự sụp đổ của Mạc phủ và mở ra một kỷ nguyên mới cho Nhật Bản.
Thiết Lập Chính Quyền Mạc Phủ Tokugawa
Bối Cảnh Thống Nhất
Trước thời kỳ Edo, Nhật Bản trải qua thời kỳ Sengoku (1467-1615) với nội chiến liên miên giữa các lãnh chúa phong kiến (daimyo). Đến cuối thế kỷ 16, Toyotomi Hideyoshi thống nhất được đất nước, nhưng sau khi ông qua đời, tình hình lại trở nên bất ổn. Tokugawa Ieyasu, một trong những tướng lĩnh mạnh nhất, đã giành chiến thắng trong trận Sekigahara năm 1600, tạo tiền đề cho việc thành lập Mạc phủ Tokugawa.
Thành Lập Mạc Phủ và Hệ Thống Mạc Phiên
Năm 1603, Thiên hoàng phong cho Tokugawa Ieyasu chức Chinh di Đại tướng quân (Shogun), chính thức khởi đầu Mạc phủ Tokugawa. Ieyasu chuyển trung tâm quyền lực đến Edo (Tokyo), thiết lập một hệ thống chính trị gọi là Mạc phiên (Bakuhan). Trong hệ thống này, Tướng quân nắm quyền lực quốc gia, còn các daimyo có quyền lực tại địa phương. Các daimyo được chia thành ba loại:
Fudai: Các daimyo trung thành với Tokugawa.
Tozama: Các daimyo từng chống đối Tokugawa.
Shinpan: Các daimyo có quan hệ họ hàng với Tokugawa.
Để kiểm soát các daimyo, Mạc phủ áp dụng nhiều biện pháp, bao gồm chế độ “sống luân phiên tại Edo” (sankin-kotai), buộc các daimyo phải luân phiên sống một năm ở Edo và một năm ở lãnh địa của mình, đồng thời giữ gia đình họ làm con tin ở Edo. Điều này vừa đảm bảo lòng trung thành, vừa làm suy yếu tiềm lực kinh tế của các daimyo.
Các Shogun Thời Edo
Dưới đây là danh sách các Shogun của Mạc phủ Tokugawa:
Tokugawa Ieyasu (1603-1605)
Tokugawa Hidetada (1605-1623)
Tokugawa Iemitsu (1623-1651)
Tokugawa Ietsuna (1651-1680)
Tokugawa Tsunayoshi (1680-1709)
Tokugawa Ienobu (1709-1712)
Tokugawa Ietsugu (1713-1716)
Tokugawa Yoshimune (1716-1745)
Tokugawa Ieshige (1745-1760)
Tokugawa Ieharu (1760-1786)
Tokugawa Ienari (1787-1837)
Tokugawa Ieyoshi (1837-1853)
Tokugawa Iesada (1853-1858)
Tokugawa Iemochi (1858-1866)
Tokugawa Yoshinobu (1866-1867)
Chính Sách Bế Quan Tỏa Cảng (Sakoku)
Nguyên Nhân và Mục Đích
Một trong những đặc điểm nổi bật của thời kỳ Edo là chính sách bế quan tỏa cảng (sakoku), được thực hiện từ đầu thế kỷ 17. Chính sách này nhằm hạn chế tối đa giao thương và tiếp xúc với nước ngoài, ngoại trừ một số trường hợp hạn chế như thương nhân Hà Lan và Trung Quốc ở Nagasaki. Nguyên nhân của chính sách này bao gồm:
Lo sợ ảnh hưởng của phương Tây: Mạc phủ lo ngại sự truyền bá của đạo Cơ đốc và sự can thiệp của các cường quốc phương Tây vào chính trị nội bộ.
Duy trì trật tự xã hội: Bế quan tỏa cảng giúp Mạc phủ kiểm soát thông tin và duy trì trật tự xã hội phong kiến.
Các Biện Pháp Thực Hiện
Để thực hiện chính sách bế quan tỏa cảng, Mạc phủ đã áp dụng nhiều biện pháp, bao gồm:
Cấm người Nhật ra nước ngoài: Cho đến cuộc Minh Trị Duy Tân (1868), việc rời khỏi Nhật Bản là bất hợp pháp.
Hạn chế giao thương với nước ngoài: Chỉ cho phép một số thương nhân Hà Lan và Trung Quốc buôn bán tại Nagasaki.
Trục xuất người nước ngoài: Mạc phủ trục xuất người Tây Ban Nha và đàn áp đạo Cơ đốc.
Ảnh Hưởng của Chính Sách Tỏa Quốc
Chính sách bế quan tỏa cảng có cả tác động tích cực và tiêu cực đối với Nhật Bản:
Tích cực: Giúp Nhật Bản duy trì độc lập văn hóa, tránh ảnh hưởng từ bên ngoài và giữ vững trật tự xã hội.
Tiêu cực: Khiến Nhật Bản chậm tiếp thu các tiến bộ khoa học kỹ thuật của phương Tây, dẫn đến tụt hậu so với thế giới.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng Nhật Bản không hoàn toàn biệt lập dưới chính sách Tỏa Quốc. Thương mại với Triều Tiên, người Ainu và Vương quốc Ryukyu vẫn được duy trì thông qua các phiên địa phương.
Cơ Cấu Xã Hội Thời Edo
Hệ Thống Tứ Dân
Xã hội Edo được tổ chức theo hệ thống phân tầng cứng nhắc gọi là tứ dân giai cấp (士農工商 – sĩ, nông, công, thương).
Sĩ (Samurai): Đứng đầu xã hội, phục vụ cho chính quyền và các daimyo.
Nông (Nông dân): Trụ cột kinh tế, sản xuất lúa gạo.
Công (Thợ thủ công): Sản xuất các sản phẩm thủ công.
Thương (Thương nhân): Buôn bán hàng hóa.
Ngoài ra, còn có những người thuộc tầng lớp ngoài hệ thống như tăng lữ, nghệ sĩ và những người bị gạt ra ngoài xã hội như Eta và Hinin. Sự phân biệt giai cấp rất nghiêm ngặt, và việc thay đổi giai cấp là rất khó khăn.
Vai Trò Của Samurai
Trong thời kỳ hòa bình kéo dài, vai trò quân sự của samurai giảm dần, và họ trở thành những nhà quản lý, quan chức và học giả. Tuy nhiên, tinh thần võ sĩ đạo (Bushido) vẫn được đề cao, và samurai phải tuân theo những quy tắc đạo đức nghiêm ngặt.
3.3. Sự Trỗi Dậy Của Tầng Lớp Thương Nhân
Mặc dù đứng ở vị trí thấp trong hệ thống tứ dân, tầng lớp thương nhân ngày càng trở nên giàu có và có ảnh hưởng lớn trong nền kinh tế. Họ kiểm soát các hoạt động buôn bán, cho vay và phát triển các hình thức kinh doanh mới.
